Rozporządzenie dotyczące opakowań i odpadów opakowaniowych PPWR nałoży na producentów kosmetyków szereg obowiązków dotyczących ekoprojektowania, recyklingu, oznaczania opakowań oraz przechowywania dokumentacji. Jednak nie tylko będą to obowiązki producenta. Również importerów i dystrybutorów kosmetyków – wszystkich, którzy uczestniczą w łańcuchu dostaw. W przekrojowym artykule zagadnienia te omawia dr Ewa Starzyk, dyrektor ds. naukowych i legislacyjnych Polskiego Związku Przemysłu Kosmetycznego.
Jednym z kluczowych elementów Zielonego Ładu jest rewizja obowiązujących przepisów UE dotyczących opakowań i odpadów opakowaniowych. Jesienią 2022 r. Komisja Europejska przedstawiła projekt rozporządzenia dotyczącego opakowań i odpadów opakowaniowych (potocznie zwany: PPWR). Zastąpi ono obecnie obowiązującą dyrektywę o opakowaniach i odpadach opakowaniowych. Projektowane rozporządzenie PPWR będzie dotyczyło wszystkich opakowań produktów kosmetycznych, niezależnie od rodzaju materiału oraz wszystkich odpadów opakowaniowych, które z nich powstają.
W momencie przygotowywania artykułu projekt rozporządzenia PPWR był w trakcie intensywnych prac Parlamentu Europejskiego i Rady. Zarówno Parlament UE, jak i Rada proponują szereg szczegółowych rozwiązań, które mogą stanowić dodatkowe wyzwania. Dodatkowo wiele wymagań szczegółowych powstanie w kolejnych latach jako akty delegowane i wykonawcze do rozporządzenia PPWR. Dlatego finalny kształt unijnych wymagań dotyczących opakowań poznamy dopiero za kilka lat.
Jakie najważniejsze obowiązki wprowadza PPWR?
Niezależnie jednak od szczegółowych rozwiązań, które wprowadzą dodatkowe akty lub zostaną zaproponowane przez Parlamentu UE i Radę, obecny projekt rozporządzenia PPWR zawiera szereg podstawowych rozwiązań, z którymi branża kosmetyczna musi się zmierzyć i które ukształtują opakowania przyszłości na rynku UE na kolejne dwie dekady.
Z perspektywy branży kosmetycznej kluczowymi wymogami, jakie wprowadza projekt rozporządzenia PPWR, są:
- obowiązek przydatności do recyklingu opakowań według zharmonizowanych kryteriów,
- obowiązek użycia recyklatów,
- obowiązek minimalizacji opakowań w oparciu o szczegółowe kryteria i konieczność dokumentacji tego procesu dla każdego opakowania,
- wprowadzenie obowiązkowego oznakowania opakowań – sposobu sortowania i przydatności do ponownego użycia,
- ponowne użycie opakowań transportowych i zbiorczych,
- ograniczenie niektórych formatów opakowań (np. miniaturowe produkty hotelowe),
- ograniczenia stosowania opakowań z materiałów biodegradowalnych i kompostowalnych.
Kryteria przydatności opakowań do recyklingu i opłaty
PPWR wprowadza wymóg, aby wszystkie opakowania nadawały się do recyklingu. Dwuetapowe podejście wskazuje kolejne kryteria przydatności do recyklingu.
W pierwszym etapie (prawdopodobnie od 1 stycznia 2030 r.) opakowania będą musiały spełniać unijne kryteria projektowania dla recyklingu (tzw. design for recycling). Takie podejście powinno pozwolić na harmonizację wymagań dotyczących projektowania opakowań w całej Unii Europejskiej, niezależnie od zaawansowania krajów członkowskich pod względem zarządzania odpadami.
W drugim etapie (prawdopodobnie 1 stycznia 2035 r. lub później) zostaną zastosowane dodatkowe kryteria przydatności do recyklingu – uwzględniające to, czy opakowania są „poddawane recyklingowi na dużą skalę”. Ma to zagwarantować, że opakowania zaprojektowane jako nadające się do recyklingu, są również wystarczająco i skutecznie zbierane, sortowane i poddawane recyklingowi w praktyce. Przy czym o recyklowalności „na dużą skalę” nie będzie decydowała dostępność technologii wyłącznie w kraju producenta, ale terenie UE. To rozwiązanie ma zapewnić harmonizację rynku i uniknięcie sytuacji, gdzie to samo opakowanie w jednym kraju UE będzie recyklowalne, a w innym nie.
Kryteria projektowania dla recyklingu oraz metodyka oceny, czy opakowania są poddawane recyklingowi na dużą skalę, zostaną określone przez Komisję w aktach delegowanych.
Opakowania będą zaliczane do określonych klas przydatności do recyklingu zgodnie z kryteriami projektowania dla recyklingu. Poniżej określonej klasy przydatności do recyklingu – opakowanie zostanie uznane za nie nadające się do recyklingu. Co istotne – takie opakowania w ogóle nie będą mogły być wprowadzane do obrotu w UE.
Co istotne – wśród kryteriów nie znalazła się prezentacja produktu, która z perspektywy branży, komunikacji i sprzedaży jest często kluczowa. Oznacza to, że prezentacja nie ma znaczenia dla uzasadnienia określonej konstrukcji i projektu opakowania. W zamyśle regulatora ma być minimalnie, a nie koniecznie efektownie.
Opłaty, które mają być wnoszone przez producentów w ramach rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP), będą ustalane na podstawie klasy przydatności do recyklingu, określonej zgodnie z aktami delegowanymi. Opakowanie bardziej nadające się do recyklingu będzie tańsze. Jednak w przypadku opakowań nie nadających się do recyklingu nie będzie możliwości wniesienia wyższej opłaty ROP. Nie będzie możliwości utrzymania na rynku opakowań, które nie nadają się do recyklingu, ale są istotne z punktu widzenia sprzedaży, np. identyfikują markę lub produkt, poprawiają jego funkcjonalność, czy są preferowane przez konsumentów. Ekomodulacja, czyli zróżnicowanie stawek opłat za opakowania w zależności od stopnia przydatności opakowania do recyklingu, będzie stosowana jedynie dla pozostałych, wyższych klas recyklowalności.
Komisja wyda akty delegowane zarówno dla określenia kryteriów projektowania dla recyklingu, jak i kryteria dla przydatności do recyklingu na dużą skalę.
Obowiązek wykorzystania recyklatów
Projekt PPWR również przewiduje obowiązek wykorzystania materiałów pochodzących z recyklingu (tzw. recyklatów) odzyskanych z poużytkowych odpadów z tworzyw sztucznych.
Nie zostało zdecydowane, czy poziom użycia recyklatów będzie wyznaczany na jednostkę opakowania z tworzyw sztucznych, jak zaproponowała Komisja (a co może się okazać niewykonalne dla niektórych formatów opakowań), czy też na portfolio produktów w firmie lub inną jednostkę. Nie wiadomo również, czy poziomy zaproponowane przez Komisję dla branży kosmetycznej (10% do 2030 r. i 55% do 2040 r.) zostaną utrzymane, czy też podwyższone.
Komisja przyjmie akt wykonawczy, który określi metodologię obliczania i weryfikacji zawartości materiałów pochodzących z recyklingu odzyskanych z poużytkowych odpadów z tworzyw sztucznych oraz formatu powiązanej dokumentacji technicznej. Komisja może też wydać akty delegowane, aby zmieniać minimalny wymagany poziom recyklatów, np. w zależności od dostępności tych materiałów na rynku.
Opakowanie ma być minimalne a nie efektowne
Projekt PPWR przewiduje, że waga i objętość każdego opakowania musi zostać zminimalizowana, bez uszczerbku dla bezpieczeństwa i funkcjonalności opakowania. Zgodność z wymogami minimalizacji musi być udowodniona poprzez dość obszerną dokumentację techniczną.
Projekt opakowania musi być zminimalizowany w taki sposób, aby zapewnił funkcjonalność opakowania pod kątem następujących kryteriów:
- ochrona produktu,
- procesy produkcji i napełniania opakowań,
- logistyka,
- wymogi dotyczące informacji,
- higiena i bezpieczeństwo,
- wymogi prawne,
- zawartość materiałów pochodzących z recyklingu, możliwość recyklingu i ponownego użycia.
Opakowanie nie może być większe, niż minimalne, które jeszcze zapewnia efektywność w każdym ze wskazanych kryteriów.
Opakowania nie poddane procesowi minimalizacji pod kątem któregokolwiek kryterium oraz opakowania (i ich elementy), których celem jest wizualne zwiększenie objętości produktu, np. podwójne ścianki, fałszywe dno i zbędne warstwy, nie będą mogły być wprowadzane do obrotu.
Kolejnym obowiązkiem jest określenie pustej przestrzeni w opakowaniu w stosunku do pakowanego produktu lub produktów do maksymalnie 40%. Obowiązkowi temu podlegają opakowania grupowe, transportowe lub stosowane w handlu elektronicznym, dostarczane wraz z produktami do dystrybutorów końcowych lub użytkowników końcowych.
Dokumentacja techniczna ma zawierać metodologię oceny stosowaną podczas minimalizacji i opis wymagań projektowych dla produktu, które uniemożliwiają dalszą minimalizację opakowania. Taką ocenę należy przeprowadzić dla każdego kryterium. Dokumentacja ma również zawierać wszelki materiał dowodowy wykorzystany do oceny minimalnej niezbędnej objętości lub masy opakowania.
Kiedy opakowanie może być uznane za opakowanie wielokrotnego użytku?
Projekt rozporządzenia PPWR określa kategorie opakowań, gdzie muszą być wykorzystywane opakowania nadające się do ponownego użycia, a jednocześnie, określa wymogi, kiedy opakowanie może zostać uznane za opakowanie wielokrotnego użytku.
Jednym z nich jest np. przeznaczenie, zaprojektowanie i wprowadzenie do obrotu opakowania w celu ponownego użycia lub ponownego napełnienia ich maksymalną liczbę razy.
Opakowania wielokrotnego użytku muszą również stanowić część systemu ponownego użycia zgodnego, dla którego również ustalono szczegółowe kryteria.
Obowiązkami ponownego użycia objęto następujące rodzaje opakowań transportowych:
- opakowania transportowe w postaci palet, skrzyń z tworzyw sztucznych, składanych plastikowych pudełek, wiader i beczek do transportu,
- opakowania transportowe do transportu i dostawy artykułów nieżywnościowych udostępnionych na rynku po raz pierwszy za pośrednictwem handlu elektronicznego,
- opakowania transportowe w formie owinięć i taśm paletowych do stabilizacji i ochrony produktów umieszczanych na paletach podczas transportu,
- zgrupowane opakowania w formie pudełek, z wyłączeniem tektury, stosowane poza opakowaniami handlowymi w celu grupowania określonej liczby produktów w celu utworzenia jednostki magazynowej.
Dla każdej kategorii wskazano konkretne cele, w postaci określonych, różnych poziomów ponownego użycia do 2030 oraz 2040 roku.
Ponadto wszystkie opakowania transportowe mają nadawać się do ponownego użycia, jeżeli są używane do transportu produktów między siedzibami danego operatora lub przedsiębiorstw powiązanych i partnerskich w całej UE lub transportu pomiędzy różnymi podmiotami w tym samym kraju UE. Obowiązek ten dotyczy palet, pudeł, z wyłączeniem tektury, tacek, skrzyń z tworzyw sztucznych, pośrednich pojemników zbiorczych, beczek i kanistrów, wszystkich rozmiarów i materiałów, w tym formatów elastycznych.
Zwolnione ze wszystkich powyższych obowiązków ponownego użycia będą tylko mikroprzedsiębiorstwa i podmioty, które w roku kalendarzowym wprowadzają do obrotu nie więcej niż 1000 kg opakowania lub posiadają powierzchnię sprzedaży nie większą niż 100 m2, obejmującą również wszystkie powierzchnie składowania i wysyłki.
Zakazane formaty opakowań
Komisja proponuje zakaz stosowania niektórych formatów opakowań (a przez to również niektórych kategorii produktów), które zostały uznane za zbędne lub nadmierne. W przypadku produktów kosmetycznych jedną grupą, jaką zaproponowała Komisja są miniaturowe produkty hotelowe. Komisja może w przyszłości rozszerzyć katalog zakazanych opakowań.
Oznakowanie opakowań – informacja o składzie materiałowym i zakaz wprowadzania w błąd konsumentów
Projekt PPWR wymaga oznakowania opakowania etykietą z informacją o składzie materiałowym, aby ułatwić sortowanie odpadów opakowaniowych przez konsumentów. Te same etykiety muszą być umieszczane na pojemnikach na odpady.
Komisja przewidziała również możliwość stosowania zharmonizowanego oznakowania z informacją o zawartości materiałów pochodzących z recyklingu w opakowaniach z tworzyw sztucznych, pod warunkiem, że oznakowanie to będzie zgodne z wymogami szczegółowymi aktów delegowanych
Opakowania wielokrotnego użytku będą musiały być opatrzone kodem QR lub informacją w innym formacie, ułatwiającą ponowne wykorzystanie. Komisja, w drodze aktów wykonawczych, ma wskazać zharmonizowane wymogi i formaty oznakowania opakowań i pojemników na odpady.
Z kolei zakazane będzie, zgodnie z projektem PPWR, użycie etykiet, znaków, symboli i napisów, które mogłyby wprowadzić w błąd lub zdezorientować konsumentów lub innych użytkowników końcowych co do zrównoważonych właściwości opakowań lub opcji gospodarowania odpadami opakowaniowymi.
Niestety istnieje ryzyko, że część krajów członkowskich będzie dążyć do wprowadzania lub utrzymania oznakowania krajowego, jeśli proponowane przez Komisję w projekcie PPWR zapisy zostaną utrzymane. Już dziś kilka krajów (Francja, Włochy) wymaga lokalnego oznakowania opakowań. Istnieje także ryzyko, że oznakowanie zawartości recyklatów będzie podlegało obowiązkowej certyfikacji. Końcowe zapisy będą zależne od rozwiązań, które zostaną wypracowane na poziomie Parlamentu i Rady.
Obowiązki dostawców opakowań oraz producentów, dystrybutorów i importerów kosmetyków
Przepisy PPWR określą nie tylko obowiązki dotyczące samych opakowań. Wskażą też obowiązki przedsiębiorców w łańcuchu wartości opakowań – w zależności od pełnionej roli – dostawca, dystrybutor, importer, producent.
Poza zapewnieniem, że opakowania są zgodne z wymogami ekoprojektowania i odpowiednio oznakowane, producenci mają obowiązek:
- przeprowadzać odpowiednią procedurę oceny zgodności oraz sporządzać deklarację zgodności UE,
- przechowywać dokumentację przez okres 10 lat po wprowadzeniu opakowania do obrotu.,
- zapewnić procedurę dla oceny zgodności przy produkcji seryjnej,
- zapewnić, aby opakowanie było opatrzone nazwą typu, numerem partii lub serii lub inną informacją umożliwiającą jego identyfikację lub, w przypadku gdy wielkość lub charakter opakowania na to nie pozwalają, aby wymagane informacje były podane w dokumencie dołączonym do pakowanego produktu,
- podać na opakowaniu, w postaci kodu QR lub innym nośniku danych swoją nazwę, zarejestrowaną nazwę handlową lub zarejestrowany znak towarowy, a także adres pocztowy oraz, o ile są dostępne, dane kontaktowe dla komunikacji elektronicznej.
Obowiązki producentów dotyczą wszystkich producentów wyrobów gotowych w opakowaniach, a więc również producentów produktów kosmetycznych. Warto zaznaczyć, że niektóre obowiązki, jak zapewnienie numeru partii opakowania będą dla przedsiębiorców branży kosmetycznej trudne w realizacji – o ile zostaną utrzymane w końcowej wersji rozporządzenia.
Odrębne obowiązki zostały sformułowane także dla dostawców opakowań, importerów i dystrybutorów.
Dostawcy opakowań i materiałów opakowaniowych mają obowiązek dostarczyć producentowi wszelkich informacji i udostępnić dokumentację konieczną do wykazania zgodności opakowań i materiałów opakowaniowych z przepisami rozporządzenia.
Z kolei dystrybutorzy produktów w opakowaniach zostali obarczeni szeregiem obowiązków, które też mogą stanowić dla nich wyzwanie. Muszą bowiem zweryfikować czy:
a) producent, który podlega obowiązkom w zakresie rozszerzonej odpowiedzialności producenta za opakowanie, jest zarejestrowany w rejestrze producentów,
b) opakowanie jest odpowiednio oznakowane.
Ponadto na żądanie nadzoru dystrybutorzy mają obowiązek udzielać wszelkich informacji i udostępniać dokumentację dla wykazania zgodności opakowania z wymaganiami rozporządzenia.
Dystrybutorzy mają obowiązek współpracy z organem krajowym we wszelkich działaniach podejmowanych w celu usunięcia przypadków niezgodności z wymaganiami rozporządzenia.
Czy to wszystkie wymogi, które może zawierać projekt rozporządzenia PPWR?
W procesie prac, ze strony Parlamentu i Rady UE pojawiają się także inne, bardziej restrykcyjne wymagania, jak np.:
- wyższe wymagane poziomy zawartości recyklatów,
- ograniczenie pustej przestrzeni w opakowaniach,
- obowiązkowe poziomy ponownego użycia i refillingu dla opakowań produktów kosmetycznych,
- określenie maksymalnych wymiarów i wagi opakowań w stosunku do produktu,
- zakaz stosowania niektórych formatów opakowań, jak kartoniki zewnętrzne.
To kluczowe wymogi projektu rozporządzenia PPWR, jakie mają zastosowanie do opakowań i przedsiębiorców branży kosmetycznej. Wiele szczegółów zostanie opracowane w aktach wykonawczych i delegowanych do rozporządzenia.
